Η Πανδώρα, η Μέδουσα, η Μήδεια, η Αταλάντη, η Αριάδνη, η ωραία Ελένη της Σπάρτης, η Αμαζόνα Πενθεσίλεια και η μάγισσα Κίρκη αποκτούν λόγο και πρωταγωνιστικό ρόλο και αφηγούνται τις ιστορίες τους από τη δική τους σκοπιά. Πόσο σημαντική ήταν η παρουσία τους σ’ έναν ανδροκρατούμενο κόσμο; Σε τι αντιστάθηκαν, τι κατέρριψαν, πώς επιβίωσαν, τι σκέφτονταν, ποιες ήταν οι προσδοκίες και τα όνειρά τους; Αυτά και άλλα ερωτήματα απαντώνται σε ένα ανατρεπτικό και απολαυστικό βιβλίο που απευθύνεται σε παιδιά από 8 ετών και πάνω αλλά και σε μεγάλους.
Βιβλίο Με τη φωνή της
Τίτλος πρωτοτύπου She speaks: the women of greek myths in their own words
Συγγραφέας Honor Cargill-Martin
Εικονογράφος Camelia Pham
Μεταφραστής Άγγελος Αγγελίδης
Κατηγορία Βιβλία γνώσεων
Εκδότης Μεταίχμιο
Συντάκτης: Πάνος Τουρλής
Οι ελληνικοί μύθοι είναι από τις σπουδαιότερες ιστορίες που έχουν ειπωθεί ποτέ και διαθέτουν συναρπαστικά συστατικά:
μαγεία, μάχες, έρωτες, απάτες! Είναι ιστορίες που περνάνε από γενιά σε γενιά μέσα από την ποίηση, το τραγούδι και την τέχνη, βοήθησαν τους Έλληνες να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους και διασώθηκαν σε πολλές παραλλαγές, με την καθεμιά από αυτές να αντικατοπτρίζει τις πεποιθήσεις εκείνου που την αφηγήθηκε ή την κατέγραψε και τα ενδιαφέροντα της κοινωνίας στην οποία αυτός απευθυνόταν. Οι μύθοι που επέλεξε η Honor Cargill-Martin φέρνουν στο προσκήνιο τις γυναίκες, μιας και επί πολλά χρόνια οι μύθοι διασώζονται από την οπτική γωνία των αντρών, εξ ου και εκείνες έχουν υποστηρικτικό ρόλο στις αφηγήσεις. Ήρθε λοιπόν η στιγμή αυτές οι γυναίκες να αποκτήσουν φωνή και να πει η κάθε μία τη δική της πλευρά των γεγονότων. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση φωτίζει τις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής τους ενώ ολόκληρη η ιστορία τους παρατίθεται σε σύντομες παραγράφους στο τέλος του βιβλίου.
Μικρά καλογραμμένα διηγήματα δοσμένα με συναρπαστικό τρόπο, με προσεγμένες λεπτομέρειες και διεισδυτικότητα στους χαρακτήρες ζωντανεύουν ένα σύμπαν γεμάτο εκπλήξεις και ολοζώντανους χαρακτήρες. Η συγγραφέας δεν έδωσε απλώς φωνή σε αυτές τις γυναίκες για να τονίσει τη σημασία και την αξία του φύλου τους στον κόσμο, καταφεύγοντας σε στεγνές κραυγές κατά της ανδροκρατίας αλλά έστησε ένα ολόκληρο, άψογα μελετημένο, συμπάν, γεμάτο συναρπαστικές λεπτομέρειες στις περιγραφές, ολοκληρωμένους χαρακτήρες και κλιμακούμενη πλοκή που αντικατοπτρίζει μέσα από τα γεγονότα τη δεινή θέση της γυναίκας κατά την αρχαιότητα (και δυστυχώς μέχρι σήμερα). Μπορεί να ξέρουμε το τέλος του κάθε μύθου, η οπτική γωνία της εκάστοτε ηρωίδας όμως μας βάζει σταδιακά στην εποχή και στον τόπο, μας συστήνει τις εκάστοτε κοινωνικές και όχι μόνο συνθήκες κι έτσι ζωντανεύουν με παραστατικότητα και ενάργεια όλη η καθημερινή ζωή, η κουλτούρα και ο τρόπος σκέψης της αρχαίας Ελλάδας. Σε αυτό συμβάλλουν οι λιτοί και σύντομοι διάλογοι και οι ενδιαφέρουσες περιγραφές των θεών και των ηρώων, για τους οποίους τόσα έχουμε ήδη διαβάσει αλλά σε αυτό το βιβλίο πάντα βρίσκουμε κάτι ακόμη πιο ενδιαφέρον ή μια διαφορετική λεπτομέρεια. Για παράδειγμα, μου άρεσε ο τρόπος που αποδίδεται η μεταφορά από τον Όλυμπο στον κόσμο των θνητών, το πώς εμφανίστηκε ο Ποσειδώνας στη Μέδουσα, οι περιγραφές των τόπων της κάθε ιστορίας που αποτυπώνουν όλη τη φαντασιακή γεωγραφία της εποχής των μύθων κ. π. ά. Αυτή ακριβώς η προσοχή στη λεπτομέρεια που με μάγεψε, με έκανε να αντιδράσω όταν διάβασα ότι οι Γοργόνες έτρωγαν για πρωινό «κέικ» με μέλι (σε δύο διαφορετικά κεφάλαια μάλιστα) ή όταν χρησιμοποιήθηκε η τουρκική λέξη «τσουβάλι», αυτές οι λεπτομέρειες όμως δε μου χάλασαν την άψογη συνολική εικόνα που έχω για το βιβλίο.
Γυναίκες της ελληνικής μυθολογίας με καλωσόρισαν στον κόσμο τους και μου έδειξαν τη μειονεκτική τους θέση σε αυτόν και πώς προσπάθησαν να τη βελτιώσουν ή να αντιδράσουν, συχνά με άσχημο και επαναστατικό τρόπο, ώστε να κυνηγήσουν τα όνειρα και τις προσωπικές τους φιλοδοξίες. Η Πανδώρα, η πρώτη γυναίκα στον κόσμο, γοητεύεται από το σύμπαν όπου τη δημιούργησαν οι θεοί και φυσικά δεν μπορεί ν’ αντισταθεί στην επίκτητη γυναικεία περιέργεια, εξ ου και ανοίγει το πιθάρι με τα δεινά του κόσμου. Αυτό το γνώρισμα εκμεταλλεύεται και ο Ιππομένης στην ιστορία της Αταλάντης, της δυνατότερης γυναίκας της εποχής της, που αποφάσισε να παντρευτεί μόνο αυτόν που θα την κερδίσει στο τρέξιμο. Η αδέσμευτη και ελεύθερη κυνηγός όχι μόνο ερωτεύτηκε αλλά δέχτηκε με χαρά την ήττα της από το έξυπνο σχέδιο του γοητευτικού άντρα. Ως προς την Πανδώρα, επειδή ακριβώς η γραφή και τα πραγματολογικά στοιχεία ξεδιπλώνουν άψογα τον χαρακτήρα της εκάστοτε ηρωίδας και την εποχή στην οποία έζησε, θα ήθελα να υπάρχει και μια αναφορά στο τι έκανε όταν άνοιξε το πιθάρι και ξαμολήθηκαν τα κακά στον κόσμο. Η ιστορία τελειώνει όταν ανακαλύπτει την ελπίδα κι έτσι δε μαθαίνουμε αν και κατά πόσο την άλλαξε αυτό το λάθος, τι έκανε στη συνέχεια, αν μετάνιωσε, στοιχεία δηλαδή που θα ταίριαζαν με την τρόπο που ξεδιπλώνεται η ζωή των άλλων γυναικών και που απολαμβάνουμε σε επιμύθια άλλων ιστοριών του βιβλίου. Αυτό το απότομο τέλος το συναντάμε και στην ιστορία της Πενθεσίλειας, όπου το κεφάλαιο κλείνει ξαφνικά λίγο πριν μπουν στη μάχη της Τροίας οι Αμαζόνες, μόνο που εδώ έχουμε ένα έξυπνο cliffhanger που ωθεί τον αναγνώστη να αναζητήσει περισσότερα στοιχεία και να μάθει τι συμβαίνει.
Με σασπένς και ρεαλισμό μαθαίνουμε και για τις άλλες γυναίκες, για τη Μέδουσα και πώς μεταμορφώθηκε σε τέρας, για τη Μήδεια και για τις μαγικές τελετές στη θεά Εκάτη και για την Κίρκη, τη μάγισσα-βασίλισσα που μεταμόρφωσε τους άντρες του Οδυσσέα σε γουρούνια. Μου άρεσε πολύ η ιστορία της Αριάδνης, που είναι από την αρχή αυστηρή απέναντι στους γονείς της: «Η οικογένειά μου, αν και βασιλική, έχει μπόλικα μυστικά. Υποθέτω πως όλες οι οικογένειες έχουν αλλά η δική μας είναι μεγαλύτερη και πιο τερατώδης απ’ τις άλλες». Αυτός ο θυμός αιτιολογεί τη βοήθεια προς τον Θησέα, μιας και η Αριάδνη νιώθει ντροπή για τον πατέρα της που ξεγέλασε τον Ποσειδώνα κι εκείνος τους τιμώρησε δικαίως με τον Μινώταυρο κι είναι έξαλλη όταν ανακαλύπτει πως ο Μίνωας ταΐζει αυτό το τέρας με ανθρώπους. Κατ’ εμέ η πιο ολοκληρωμένη προσωπικότητα είναι αυτή της Ελένης, μιας γυναίκας που έχει κουραστεί από τον μύθο της και θέλει να την αγαπήσει κάποιος με μια αγάπη που εκείνη θα διαλέξει, με μια αγάπη για την οποία είναι ικανή ν’ αφήσει να ξεκινήσει και πόλεμος. Είναι ένας χαρακτήρας που εξοργίζεται στην επιθυμία των επίδοξων μνηστήρων που τη θέλουν «σιωπηλή» και την οποία κανείς δε ρώτησε αν θέλει να παντρευτεί και ειδικά τον Μενέλαο που της επέλεξαν. Εδώ έχουμε ένα αποφασιστικό φινάλε: η Ελένη φοβάται πως ο Μενέλαος θα έρθει να την πάρει από την Τροία με στρατό και στόλο «αλλά αυτό είναι κάτι που βρίσκεται πλέον στα χέρια των θεών» και στο κάτω κάτω: «….αν πρόκειται να παλέψουν οι άντρες για μένα, ας μπορώ τουλάχιστον να επιλέξω με ποια πλευρά θα είμαι εγώ»!
«Με τη φωνή» τους παρουσιάζονται οκτώ γυναίκες της ελληνικής μυθολογίας και μας δείχνουν την άλλη πλευρά των μύθων, μέσα από τους οποίους αποτυπώνεται με ενάργεια και σαφήνεια η υποδεέστερη θέση της γυναίκας στην αρχαιοελληνική κοινωνία. Συναρπαστικές μικρές ιστορίες, με ανατροπές και παραστατικότητα, μας συστήνουν γυναίκες επαναστάτριες, ατίθασες, που αγωνίζονται να υπερασπιστούν και να προασπιστούν τη θέση τους σ’ έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Το κείμενο συνοδεύεται από την εικονογράφηση της Camelia Pham, η οποία εμπνεύστηκε από την αρχαία ελληνική τέχνη, μιας και τα κείμενα δε δίνουν πολλές πληροφορίες για την εμφάνιση των ηρώων, και αποτυπώνει με σαφήνεια και ρεαλισμό το πνεύμα που χαρακτηρίζει τις γυναίκες του βιβλίου. Ένα διαφορετικό και απολαυστικό ταξίδι στην αρχαία ελληνική μυθολογία.