Μετά το αξεπέραστο Ο χορός των μυστικών η Ελένη Τσαμαδού επιστρέφει για μια εξομολόγηση ζωής. Η ιστορία εκτυλίσσεται σε δύο επίπεδα: η Ραχήλ γράφει στο παιδί της τις αναμνήσεις της και ο γιος της Ραχήλ διαβάζει τις λέξεις της μάνας που τον εγκατέλειψε μωρό παιδί μόνο με τον πατέρα του, ψάχνοντας να καταλάβει γιατί του γράφει όσα γράφει και ψάχνοντας στην ψυχή του για να δει αν υπάρχει περιθώριο συγχώρεσης ενώ ταυτόχρονα θυμάται κι αυτός τις δικές του ερωτικές περιπέτειες.
Βιβλίο Υστερόγραφο ζωής
Συγγραφέας Ελένη Κ. Τσαμαδού
Κατηγορία Ρομαντικό μυθιστόρημα / Κοινωνικό μυθιστόρημα
Εκδότης Ψυχογιός
Συντάκτης: Πάνος Τουρλής
Η Ραχήλ είναι Εβραία, γεννιέται τη δεκαετία του 1920 στη Θεσσαλονίκη και ζει μια άνετη οικονομικά ζωή. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές της σπουδάζει στην Ελβετία καλούς τρόπους κι εκεί ερωτεύεται τον Μαξ, έναν άντρα που τη γοητεύει. Ο Μαξ αποβλέπει στην περιουσία της και την πείθει να γίνει δική του, όμως μένει έγκυος! Μετά από κάποιες ανατροπές στην υπόθεση ως προς την πραγματική ταυτότητα του απατεώνα και την έκτρωσή της, η Ραχήλ επιστρέφει στην πατρίδα της ταπεινωμένη. Με το ξέσπασμα του πολέμου γίνεται νοσοκόμα και βοηθάει στο μέτωπο. Μετά την εισβολή των Γερμανών μεταφέρεται μαζί με όλους τους Εβραίους στο Άουσβιτς. Εκεί….
Ταυτόχρονα μαθαίνουμε για την ερωτική ζωή του Γιάννη, που μεγαλώνει μόνος με τον πατέρα του και αναρωτιέται γιατί τον 
εγκατέλειψε η μάνα του και τι γυναίκα είναι κάποια που αφήνει το σπλάχνο της να μεγαλώσει μακριά από την πατρίδα χωρίς κανένα σημάδι ενδιαφέροντος από τη μεριά της. Το κείμενο της μητέρας του τον βοηθά να θυμηθεί αποσπάσματα από τη δική του ζωή, να βάλει στις σωστές της διαστάσεις τη σχέση του με τη Μαρίνα, την κοπέλα του και να προχωρήσει στη ζωή του. Οι τελευταίες σελίδες όμως του αποκαλύπτουν τι πραγματικά συνέβη και αναγκάστηκε η μητέρα του να τον αφήσει να φύγει μακριά της.
Η γραφή παραμένει αγαπημένη: λόγος άμεσος, ευθύς, ένα ποτάμι από εικόνες και συναισθήματα ξεχειλίζει και παρασύρει τον αναγνώστη στα κόκκινα ποτάμια του πολέμου και στα μαύρα μονοπάτια του έρωτα. Σε κάποια σημεία φλύαρο, με αρκετές σελίδες να χαλαρώνουν κάπως την πλοκή και να διακόπτουν την ένταση των σκέψεων όμως, παρ’ όλο που η πρωταγωνίστρια αναλύει τον τρόπο σκέψης της, τα αισθήματά της, τις ανάγκες της, τους έρωτές της, τη νοοτροπία της κλπ. αυτό δεν καταντά βαρετό, χάρη στην πένα της συγγραφέως. Τα απομνημονεύματα είναι λόγια που σίγουρα θα ακούσει κάποιος από μια γυναίκα της διπλανής πόρτας, ό,τι ποτίζει τις σελίδες είναι ειπωμένο και βιωμένο από μια μέσης ηλικίας και νοοτροπίας γυναίκα που όλοι έχουμε συναντήσει.
SPOILERS
Πάμε στις αντιρρήσεις. Δύο είναι τα βασικά σημεία που ανατρέπουν τα πάντα: τι αναγκάστηκε να κάνει η Ραχήλ στο Άουσβιτς και γιατί εγκατέλειψε το παιδί της. Ομολογώ ότι θεωρώ υπερβολικές και τις δύο αντιδράσεις. Η αγωνία της Ραχήλ είναι να τη συγχωρήσει ο γιος της γι’ αυτό που αναγκάστηκε να κάνει Δεν μπορώ να πω ορθά κοφτά τι είναι σωστό και τι λάθος. Με τη δική μου αντίληψη και τη δική μου νοοτροπία, η γυναίκα αναγκάστηκε υπό δεδομένες συνθήκες και δεν πρόδωσε τον αρχικό της, σεμνό και πιστό, χαρακτήρα. Για μένα δεν ήταν δα και φλέγον ζήτημα.
Ως προς τη μέγιστη αποκάλυψη της εγκατάλειψης, έχω έντονες αντιρρήσεις, μιας και η όλη ιστορία και αντιλήψεις, ακόμη και αν θα μπορούσε να υπάρξει ένα τέτοιο γεγονός στην πραγματική ζωή, ήταν υπέρ το δέον υπερβολικό. μακριά από τις διδαχές του χριστιανισμού (!), άρα τιμωρία. Θα καταλάβει ο αναγνώστης τι εννοώ όταν φτάσει σε αυτό το σημείο. Νομίζω ότι αυτό είναι αρκετά υπερβολικό από μόνο του και δε χρειάζεται να σχολιάσω περαιτέρω.
Σε γενικές γραμμές ευκολοδιάβαστο, πλούσιο σε συναισθήματα, ωραίο σε περιγραφές, ωραία δίνονται τα ιστορικά στοιχεία της Θεσσαλονίκης και της Πάτρας (δε γνώριζα για τον βομβαρδισμό της την πρώτη μέρα της Κατοχής), ωραίο κείμενο αλλά υπερβολικό στα ανωτέρω σημεία.