«Αλέξανδρος και Εσπερία», του Κωνσταντίνου Τρικουνάκη, εκδ. Bell

Η Εσπερία μεταβαίνει στην Κωνσταντινούπολη και γίνεται μια πάμπλουτη ιδιοκτήτρια πορνείου, που το χρησιμοποιεί για να αλιεύει πληροφορίες. Το δίκτυο κατασκοπείας που έχει στήσει κινδυνεύει όταν ο βοηθός δρουγγάριου Αλέξανδρος αρχίζει επιστάμενες έρευνες για το εμπόριο σίτου που πλήττεται από Σαρακηνούς πειρατές. Έχει ανάμιξη η Εσπερία σε όλο αυτό; Θα καταφέρει ο Αλέξανδρος να βρει την άκρη σ’ ένα σκοτεινό και πολύπλοκο τούνελ; Πόσο διεφθαρμένος είναι ο κόσμος της Κωνσταντινούπολης τον 9^ο αιώνα μ. Χ.;

Βιβλίο Αλέξανδρος και Εσπερία
Συγγραφέας Κωνσταντίνος Τρικουνάκης
Κατηγορία Κοινωνικό μυθιστόρημα / Ιστορικό μυθιστόρημα
Εκδότης Bell
Συντάκτης: Πάνος Τουρλής

Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον αρχικά ιστορικό μυθιστόρημα με σημαντικές κι ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την ιστορική, κοινωνική, οικονομική και διπλωματική ιστορία στους κόλπους της ρωμαϊκής (βυζαντινής) αυτοκρατορίας. Πώς ζούσαν φτωχοί και αστοί, πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος του στρατού στη διατήρηση της ειρήνης και γιατί ήταν πόλος έλξης για νέους χωρίς άλλο επαγγελματικό προορισμό, τι κινδύνους είχε η εμπορική ναυτιλία, ποια ήταν η θέση της γυναίκας και ποια η ιεραρχία μέσα στην οικογένεια; Αυτά και πάρα πολλά άλλα θέματα πλουτίζουν το μυθιστόρημα. Η Κωνσταντινούπολη ξεδιπλώνεται σε όλες της τις διαστάσεις. Από το οχυρωμένο λιμάνι ως τα μαγαζιά και το παλάτι, από τα πορνεία ως τους αξιωματικούς, όπου ανθεί κάθε είδος δοσοληψίας: σκλάβοι, ιερόδουλες, όπλα, μυστικά, εμπόριο. «… η ανημποριά και η δουλεία έφερναν κάποια πλάσματα στο έσχατο σημείο εξαθλίωσης, ενώ άλλοι απολάμβαναν κι εκμεταλλεύονταν αυτήν την κατάσταση… Δεν έλειπε η ρουφιανιά, η εξαπάτηση ανταγωνιστών μα και η συλλογή κάθε είδους πληροφοριών» (σελ. 130). Εξίσου παραστατικά δίνεται και το λιμάνι του Χάνδακα ενώ τα κουρσέματα των πλοίων από τους Σαρακηνούς ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια του αναγνώστη που ταξιδεύει από τη Συρία στην Κρήτη και τη Βασιλεύουσα, από τη Βάρνα στις Συρακούσες και στην ανατολική Μεσόγειο.

Παρ’ όλ’ αυτά, το κείμενο, που χωρίζεται σε τρία μέρη, με δυσκόλεψε αρκετά. Ελλείψει διευκρινιστικών σημειώσεων (μόνο κάποιες γενικές παρατηρήσεις δίνονται στο τέλος του βιβλίου) και όχι μόνο, δεν μπόρεσα να τοποθετηθώ επαρκώς στο γενικότερο ιστορικό πλαίσιο. Ο συγγραφέας έχει εντρυφήσει αρκετά κι έχει μελετήσει σε βάθος την εποχή, τους τόπους και τα γεγονότα που καλείται να ζωντανέψει ώστε να δώσουν στο μυθιστόρημά του τον απαραίτητο ρεαλισμό που θα δώσει σάρκα και οστά στους χαρακτήρες του. Παρ’ ολ’ αυτά, η τεχνική που ακολούθησε στην αφήγηση δεν κατάφερε να μου μεταλαμπαδεύσει όλον αυτό τον πλούτο ούτε να με βοηθήσει να ζήσω εκ των έσω τα γεγονότα που επηρεάζουν τους ήρωες του μυθιστορήματος. Υπάρχει μια επιμονή στο ξεδίπλωμα του παρελθόντος των σημαντικότερων εξ αυτών, ενός παρελθόντος γεμάτου με χαρακτήρες που επηρεάζουν μεν τους ήρωες και δίνουν αφορμή να καταγραφούν αρκετά εγκυκλοπαιδικά στοιχεία, όμως ταυτόχρονα δεν υπάρχει αυστηρός συνεκτικός δεσμός και αλληλουχία των εξελίξεων. Ξεκίνησα να κρατώ αναλυτικές σημειώσεις γύρω από όλα αυτά, σύντομα όμως διαπίστωσα πως αρκετούς δε θα τους συναντήσω στην πορεία της ανάγνωσης κι έτσι σταματούσα κι έστρεφα αλλού την προσοχή μου, μόνο και μόνο για να πάω μετά πάλι αλλού.

Όπως έγραψα και πριν, το μυθιστόρημα χωρίζεται σε τρία μέρη, με το δεύτερο να είναι ξεκάθαρα η ραχοκοκαλιά του βιβλίου και το πιο συναρπαστικό, κατ’ εμέ, κομμάτι. Στο πρώτο μέρος άργησα πάρα πολύ να διαπιστώσω πως ουσιαστικά όσα εξιστορούνται αφορούν τη Λάιλα, μιας και η ιστορία ξεκινάει με το πώς ανταλλάσσανε τους αιχμαλώτους οι Ρωμαίοι, με μια γυναίκα που περιμένει τον άντρα της να απελευθερωθεί, με την οικογένειά της να έχει σημαντική περιουσία που εξηγείται αργότερα πώς την απέκτησε και πώς τη χρησιμοποιεί, με τον υποψήφιο απελεύθερο να έχει το δικό του υπόβαθρο κλπ. Κι όταν στρεφόμαστε πλέον στη Λάιλα, ένα ταξίδι θα της αλλάξει για πάντα τη ζωή και τη νοοτροπία, κάτι που δυστυχώς άργησα να κατανοήσω γιατί φωτίστηκε μέσα από γεγονότα που διαδραματίστηκαν στο δεύτερο μέρος. Υπάρχουν κι άλλες λεπτομέρειες που αφορούν π. χ. τον Αλέξανδρο, καθώς και τις κοινωνικές και στρατιωτικές μεταβολές των γύρω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία λαών κι όλα αυτά υπαναχωρούν στο δεύτερο μέρος, όπου η δράση εκτυλίσσεται πλέον στην Κωνσταντινούπολη.

Σίγουρα οι χαρακτήρες ενός μυθιστορήματος πρέπει να επεξεργάζονται σωστά και να αποτελούν αδιάλειπτη ροή ενός καλογραμμένου και σωστά μελετημένου πλαισίου, μόνο που στο μυθιστόρημα αυτό ο δεσμός αυτός κάπου χαλαρώνει, κάπου αλλού σπάει, κάπου πιο πέρα ρίχνει αλλού το κέντρο βάρος του, κάτι που, σε συνδυασμό με την τεχνική του συγγραφέα να ολοκληρώνει κάποιες σκηνές μέσα από λεγόμενα των χαρακτήρων πολύ αργότερα μες στο κείμενο, με δυσκόλεψε αφάνταστα. Ακόμη και τα πραγματολογικά στοιχεία δεν επεξηγούνται, απλώς παρατίθενται και ενσωματώνονται στην πλοκή. Πρέπει κανείς να ξέρει πως Ρωμαίοι ήταν η ονομασία των Βυζαντινών, πως Νέα Ρώμη είχε ονομαστεί η Κωνσταντινούπολη και ως πού έφτανε η Μακεδονία και γιατί υπήρχαν αντεκδικήσεις με τη Βουλγαρία για τα εδάφη της. Η ειρήνη είναι επίπλαστη, με τους Ρωμαίους να στριμώχνονται από τους Άραβες, οι Βούλγαροι να αγωνίζονται για να αποκτήσουν εθνική οντότητα και οριοθέτηση του χώρου τους, Μαγυάροι, Πετσενέγκοι και Ρως πιέζουν από βορρά κι οι Ρωμαίοι πιέζουν σλαβικά και ελληνικά φύλα προς τα νότια. Μα πάνω απ’ όλα: «…εντυπωσιασμένη από τα πάθη των ανθρώπων, από τους τρόπους που μηχανεύονταν για να βλάψουν ο ένας τον άλλο, από τη δίψα να αρπάξουν ηδονή κι απόλαυση. Και κάποιοι είχαν την ικανότητα να εκμεταλλεύονται αυτά τα πάθη προς όφελός τους» (σελ. 135).

Βάσει της τελευταίας αυτής πρότασης έκανα μια σχετική έρευνα γύρω από την εποχή και τις σχέσεις μεταξύ των λαών κι αυτό με καθυστέρησε και με απομάκρυνε από την πλοκή, παρ’ όλ’ αυτά με βοήθησε να ενταχθώ καλύτερα στο κλίμα. Η βυζαντινή ιστορία είναι γεμάτη από ήσσονος αλλά και πρωτεύουσας σημασίας γεγονότα, αλλεπάλληλες διαδοχές αυτοκρατόρων, μάχες, φυλές, απανωτές εξελίξεις, εδώ όμως περιοριζόμαστε σε μια συγκεκριμένη περίοδο κι έτσι πιστεύω πως ένα σύντομο πλαίσιο ή κάποιες επιπλέον επεξηγήσεις ή έστω μερικές υποσημειώσεις θα ήταν κάτι παραπάνω από καλοδεχούμενες. Και η ιστορία προχωράει από κεφάλαιο σε κεφάλαιο μες στο χρόνο, αλλάζει τόπους, προσθέτει νέα πρόσωπα με το δικό του κοινωνικό και ιστορικό υπόβαθρο το κανένα και δε σταμάτησα λεπτό να κρατάω σημειώσεις για να μη χαθώ πουθενά. Ευτυχώς από το δεύτερο μέρος και εφεξής η πλοκή εστιάζεται στην καθαυτή εξιστόρηση και η δράση παρακολουθείται πιο εύκολα.

Τι γίνεται λοιπόν με το κατασκοπικό κομμάτι του μυθιστορήματος; Κουμπώνει αρμονικά με τα γεγονότα της εποχής και του τόπου ενώ ο υποδόριος έρωτας μεταξύ του Αλέξανδρου και της Εσπερίας δίνεται στις σωστές του διαστάσεις. Η πάλη ανάμεσα στο καθήκον και την αγάπη τυραννάει και τους δύο κι όσο η δράση κορυφώνεται τόσο κάποιες εξελίξεις απομακρύνουν την πολυπόθητη ένωση. Οι έρευνες του ενός για την αποκάλυψη του δικτύου κατασκοπείας και ο αγώνας της άλλης να παραμείνουν τα σχέδιά της κρυμμένα είναι ένα διαρκές παιχνίδι γάτας και ποντικού, το οποίο, εμπλουτισμένο με αναπάντεχες εξελίξεις, με κράτησε σε αγωνία ως το τέλος.

Όταν όμως η ιστορία της Εσπερίας συναντάει ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο και το κέντρο βάρους της πλοκής αλλάζει, υπάρχει μια εξίσου λεπτομερής παράθεση γεγονότων που προετοιμάζουν το επόμενο βήμα της, πάλι όχι άμεσων με τις εξελίξεις καθαυτές. Ένας σημαντικός ασθενής στο νοσοκομείο της πόλης, οι επαφές της Εσπερίας με γιατρούς και θεραπευτές δίνουν το έναυσμα για μια πλήρη σχεδόν παράθεση των ιατρικών επιτευγμάτων και απόψεων που ήταν γνωστά και χρησιμοποιούνταν στην ιατρική και τη χειρουργική της εποχής. Σίγουρα δε γίνεται να έχουμε διαρκώς δράση και εξελίξεις ούτε στείρα παράθεση γεγονότων χωρίς καλολογικά και πραγματολογικά στοιχεία, απλώς και σε αυτό το σημείο αφθονούν και υπερτερούν επουσιώδεις λεπτομέρειες που βαρύνουν το κείμενο και καθυστερούν αρκετά τις εξελίξεις. Σε αυτά τα συμπεράσματα κατέληξα όταν πειραματίστηκα στο τρίτο μέρος προσπερνώντας αποσπάσματα και σελίδες ή διαβάζοντας διαγώνια και ναι, δεν έχανα τον ειρμό της ιστορίας.

Το «Αλέξανδρος και Εσπερία» είναι ένα καλά μελετημένο ιστορικό μυθιστόρημα, με αρκετές συναρπαστικές σκηνές δράσης και απανωτές ανατροπές, που ζωντανεύει με ενάργεια και ρεαλισμό τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία του 9^ου αι. μ. Χ., μια περίοδο όπου οι Σαρακηνοί λυμαίνονται τις θάλασσες, οι Βούλγαροι ακονίζουν τα μαχαίρια τους για κατάληψη «αλύτρωτων εδαφών», το εμπόριο ανθεί παρά τις χιλιάδες δυσκολίες και η Κωνσταντινούπολη είναι το μεγαλύτερο και σημαντικότερο κέντρο πληροφοριών για όλους. Αν παραλείπονταν όμως αρκετά κομμάτια και αν υπήρχε μια μικρή βοήθεια από τον συγγραφέα για καλύτερη κατανόηση των δρώμενων θα ήταν πολύ καλύτερο.